اهمیت و ضرورت

      در مهارت اساسی برای پایه ریزی زندگی علمی و اجتماعی , مطالعه و پژوهش است. فراگیری مهارت های پایه برای مطالعه و پژوهش در سال های نخست زندگی و بخصوص دوره تحصیلی سبب پویندگی بیشتر زندگی علمی و اجتماعی می شود

        هم چنان كه در فرهنگ نامه های نوین واژه دانش آموز عبارت است از :

1- محقق , یادگیرنده و مدرسه لو

2- فری كه مطالعه می كند , مشاهده گر منظم و با توجهی خاص.

اهداف :

1- رشد و توسعه فرهنگ انسانی از طریق كتابخوانی و مسابقات ادبی

2- فراهم آوردن زمینه های مطالعه در دروس مختلف

3- تقویت و توسعه راههای جذب دانش آموزان به كتابخانه مدارس

4- ایجاد زمینه های پژوهشی در دانش آموزان

5- فراهم كردن زمینه های مسئولیت پذیری در دانش آموزان  

وظیفه كتابدار مدرسه در ایجاد انگیزه مطالعه در دانش آموزان

      كتابخانه مدرسه حتی الامكان توسط یك كتابدار حرفه ای , بهتر است اداره شود در غیر این صورت اگر معلمی بر این كار گماشته می شود بهتر است. معلمی باشد كه دوره هایی در روان شناسی تدریس و فراگیری و برنامه ریزی درسی را گذرانده و از مطالعات فشرده ای در رشته های مختلف برخوردار بوده و معلومات عمومی وسیعی داشته باشد و به اشاعه علم و فرهنگ علاقمند بوده و در دوره های كوتاه مدت كتابداری یا كارآموزی در یك كتابخانه را سپری كرده و دوره فنی یعنی آشنایی با مجموعه , اصول انتخاب و تهیه و آماده سازی مواد و خدمات كتابخانه را كسب كرده و سپس اداره كتابخانه مدرسه عهده دار شده باشد.

        كتابدار بایستی مدام از تغییرات نظام آموزشی با اطلاع باشد و بكوشد برنامه های كتابخانه را با آن هماهنگ سازد. در این صورت كتابخانه بعنوان یكی از پر ارزش ترین سازمان كمك آموزشی در پیشبرد هدفهای آموزش سهم عمده ای خواهد داشت , یك كتابدار در صورتی می تواند علاقه و محبت دانش آموزان را جلب كند و آنان از به مطالعه و استفاده از كتابخانه و شركت در فعالیت های گروهی علاقمند سازد كه به آنان صمیمانه عشق بورزد , مشكلات آنان را درك كند و بردبار , مودب , مهربان , منضبط , هوشمند و اجتماعی باشد.

         از وظایف مهم كتابدار مدرسه , انتخاب كتاب  , حفظ تعادل بین موضوعات و تازه نگه داشتن مجموعه كتابخانه است . كتابدار باید در هنگام انتخاب كتاب , هدفهای كتابخانه را در نظر گرفته و نسبت به تخصیص بودجه لازم جهت خرید كتاب اقدام نماید.

          كتابدار باید برای آشنا ساختن دختران و پسران به انواع كتاب , مجموعه خود را طوری گرد آورد كه همه نوع موضوع در برگیرد و به تشویق شاگردان به خواندن به منظور تفریح و لذت پرداخته و روش خواندن و فهمیدن كتاب را بدون حضور معلم , به آنها بیاموزد و حس احترام و ستایش به كتاب را در شاگردان ایجاد كند , تا طرز درست استفاده كردن از كتاب و نگهداری و امانتداری آن را یاد بگیرند.  

روش مطالعه و یادگیری دو سویه

فَاقصُصِ القَصَصَ لعلهم یتَفَكرونُ

قصه را بگوی , شاید به اندیشه فرو روند.  سوره آل عمران /61

         این روش را پالینسكار و براون تدوین كرده اند. قصد این دو دانشمند از تدوین روش مطالعه و یادگیری دو سویه , كمك به دانش آموزان برای آموختن اندیشیدن با عنایت به مواد خواندنی بود . پالینسكار و براون برای عملی كردن روش مطالعه و یادگیری دو سویه , چهار راهبرد یا راه كار در نظر گرفتند كه عبارتند از : طرح سوال , خلاصه كردن , روشن سـازی معـانـی واژه ها و روشـن كـردن نكات پیچیده متن و پیش بینی رویداد آتی .

          معلم برای آشنا كردن دانش آموزان با روش مطالعه و یادگیری دو سویه باید به آنان اطلاعات داده و آنان را با ویژگی های هر كدام از راهبردها یا راه كارها آشنا سازد و نیز فعالیت های مربوط به آنها را به دانش آموزان بیان كند , سپس گروه های دانش آموزی باید به طور مستقل از روش یاد شده , بهره بگیرند.

          مطالب خواندنی ای كه برای مطالعه انتخاب می شود باید در سطحی باشد كه دانش آموزان توانایی درك آنها را داشته باشند. به دیگر سخن , مطالب خواندنی انتخاب شده برای مطالعه نباید چندان دشوار باشد كه كودكان مشكل عمده ای در رمز گشایی داشته باشند ... مطالب خواندنی باید نماینده مطالبی باشد كه كودكان در مدرسه با آن سر و كار دارند.

          روش مطالعه و یادگیری دو سویه به صورت گروهی به اجرا در می آید. نخست معلم و شاگردان قسمتی از یك موضوع را بی صدا (در سكوت) برای خود می خوانند. بعـد معلـم راهبـردهای خـلاصـه كـردن , طرح سوال , روشن كردن معنی واژه ها و پیش بینی رویدادها را در باره متنی كه خوانده شده است پیاده می كند. سپس معلم و شاگردان قسمتی دیگر از موضوع را مطالعه می كنند و این بار یكی از دانش آموزان نقش معلم را ایفا می كند. این جریان تا جایی كه لازم باشد ادامه می یابد. احتمال دارد دانش آموزان در آغاز كار نتوانند به خوبی از راهبردها استفاده كنند , در این شرایط , وظیفه معلم ادامه سرنخ ها و راهنمایی و تشویق است. پس از تشكیل جلسه درس , ابتدا معلم از یادگیرندگان می خواهد تا به نكات زیر توجه كنند:

1- در باره توانایی طرح سوال های مهم پیرامون مطلب , فكر نمایید و از توانایی پاسخ به آنها مطمئن شوید.

2- نكات عمده مطالبی را كه می خوانید خلاصه كنید.

3- نكات مهم مطلب مورد مطالعه را مشخص كنید و بكوشید تا شاید منظور نویسنده را از بیان آنها بفهمید.

      با پی  گیری و تمرین مداوم روش مطالعه و یادگیری دو سویه , دانش آموزان مسئولیت بیشتری برای یاری یكدیگر احساس می كنند. آنان تلاش می كنند تا به هم گروهی خود بازخورد دهند و در مواقع نیاز , توضیح هایی روشنگر ارائه نمایند. آنگاه كه دانش آموزان به روش مطالعه دو سویه تسلط می یابند به صورت خودكار یكی از دیگری سوال می پرسد , یكی دیگر نكات مهم را شرح می دهد و آن دیگری دیدگاه نویسنده را مشخص می سازد و ... راهبردهایی كه در روش مطالعه و یادگیری دوسویه به كار گرفته می شوند , راهبردهایی شناختی و فرا شناختی اند و به قصد افزودن بر درك مطلب مواد خواندنی تدوین شده اند.

            پالینسكا و بـراون بـرای سنجش میـزان اثـر گـذاری راهبـردهـای شنـاختـی و فرا شناختی در بهبود كیفیت خواندن و درك مطلب , دست به پژوهش زدند. پژوهش آنان نشان داد كه پس از آموزش راهبردهای شناختی و فرا شناختی , سطح یادگیری و انتقال یادگیری دانش آموزان به سوال های آزمون خواندن و درك مطلب كه در آغاز 15 درصد بود , پس از آموزش به 80 درصد افزایش یافت.

آسیب شناسی مطالعه در دانش آموزان و شیوه های كنترل آن

            از جمله عواملی كه به مطالعه و فرایند آن آسیب می رساند , انتخاب موقعیت نامناسب است. اگر موقعیتی كه در آن مطالعه انجام می شود , خوب و مطلوب نباشد , این امر می تواند موجبات بی علاقگی به مطالعه را فراهم آورد و انگیزه فرزند را برای تداوم آن كاهش بدهد. مراد از موقعیت مطالعه , زمان , فضا , شرایط و امكاناتی است كه مطالعه در آن صورت می پذیرد. اینك به ذكر عواملی می پردازیم كه موقعیت را برای مطالعه نامناسب می كند. این عوامل عبارت اند از :

1- دمای نامناسب

مطالعه , هنگامی خوب و موفق انجام می شود و تداوم می یابد كه فضای مطالعه از دمای مناسب برخوردار بود و هوا حالتی متعادل داشته باشد. شرایط خوب آب و هوایی و تداوم مطالعه , با یكدیگر هم بستگی مثبت دارند. اما چون برای همه علاقه مندان به مطالعه چنین شرایطی وجود ندارد , باید ترتیبی اتخاذ كرد كه حتی الامكان چنین شرایطی به طور مصنوعی ایجاد شود. استفاده از دستگاه حرارت مركزی یا وسایل گرم كننده دیگر در شرایط ‌‌آب  و هوایی سرد و نیز تامین دستگاه های خنك كننده می تواند شرایط مناسبی را برای مطالعه پدید آورد. به طور معمول دمای 20- 18 درجه می تواند برای مطالعه مناسب باشد.

2- نور كم

            برای مطالعه كردن به صورت مطلوب , نور كافی لازم است كه گاه شاهد برخی از افراط و تفریط ها در این زمینه می باشیم. گاه فضا به قدری تاریك است كه كلمات كتاب را به دشواری می توان دید و گاه چراغ ها به قدری پر نور و زیاد است كه انعكاس نور از روی صفحه كتاب به چشم خواننده آسیب می رساند و او را آزار میدهد و در هر دو صورت چشم خسته شده , متحمل فشار زیادی می گردد. به طور قطع در چنین حالتی از عمـر مطالعه كاسته شده , این نیز آسیب دیگری برای مطالعه قلمداد می شود كه برای موفقیت در مطالعه باید با آن به مبارزه برخاست. پس به منظور مقابله با این نوع عوامل آسیب زا باید موارد ذیل را مد نظر قرار بدهیم :

الف) نور باید به میزان كافی باشد تا خواننده كتاب بتواند به خوبی كلمات كتاب را قرائت كند و چشمان او آزار و آسیبی نبیند.

ب) باید ترتیبی اتخاذ گردد كه منابع نور تركیبی باشد و بهترین تركیب نور سفید و زرد است.

ج) پیش تر گفته می شد كه بهتر است نور از سمت چپ به روی كتاب بتابد ولی این امر قابل انتقاد است. اولاً عده ای چپ برترند و برای آن ها باید نور از سمت راست به روی كتاب بتابد. ثانیاً الزامی ندارد كه نور از سمت چپ و از پشت فرد به روی كتاب بتابد , تابیدن نورهای مناسب از بالای سر حتی از رو به رو , به گونه ای كه صفحه كتاب را روشن كند كافی است. ولی در این صورت نباید منبع نور مستقیم در چشم های خواننده كتاب بیفتد و وی را آزار بدهد.

ادامه این موضوع در سری دوم انتشار میابد....